HimalKhabar.com :: A Complete Nepali Political News Portal
इतिहास
त्यो प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा 
त्यो प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा 
काशीनाथ तमोट 
अंग्रेजी भाषाप्रति गहिरो आग्रह राखिएको नयराजगुरु संस्कृत पाठशालाको प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा नियाल्ने हो भने पाठशालाबाट दीक्षित अधिकांशले ‘विद्याद्रोह’ गरेका छन् । 
बिर्सिएका विभूतिः धनवज्र बज्राचार्य
बिर्सिएका विभूतिः धनवज्र बज्राचार्य
नयराज गुरुकुलका ज्येष्ठ र सम्भवतः सबैभन्दा अब्बल शिष्य थिए– धनवज्र। तर, जसरी उनी उपचार अभावमा अल्पायुमै बिते, जनमानसमा उनको सम्झना पनि विलुप्त हुँदैछ। 
संशोधन मण्डलको सामर्थ्य र सीमा
संशोधन मण्डलको सामर्थ्य र सीमा
हरेक वर्ष बजेट बनाउँदा प्रभावशाली र निकट व्यक्तिका संघसंस्थालाई छानीछानी पैसा छर्ने तर ज्ञान उत्पादनमा लगानी गर्न पटक्कै आवश्यक नठान्ने नेपाली राज्य–चरित्र रहुञ्जेलसम्म संशोधन मण्डल जस्ता संस्था मृत्युशय्या पुग्नुलाई असामान्य मान्न सकिन्न । 
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरुचि देखाएको थाहा छैन’ 
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरुचि देखाएको थाहा छैन’  श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहबाहेक हाम्रो देशका राजनीतिज्ञहरूमा अरू कसैले इतिहासमा अभिरुचि देखाएको हामीलाई थाहा छैन। अहिले आएर हामीहरूमा इतिहासप्रति जुन अनुरक्ति देखिएको छ, यो पश्चिमा विद्वान्‌हरुको संसर्गबाट नै आएको हो भन्ने कुरामा केही सन्देह छैन।
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला नयराज पन्तकै शैलीमा अरू क्षेत्रमा पनि काम गरिएको भए नेपाल विद्याका केही हाँगाबिंगाको केन्द्र बन्थ्यो, अहिले जस्तो सबै क्षेत्रमा परमुखापेक्षी हुँदैनथ्यो । 
जंगबहादुरलाई मार्न लखन थापाले बनाएको किल्ला
जंगबहादुरलाई मार्न लखन थापाले बनाएको किल्ला गोरखाका पूर्व सैनिक लखन थापा प्रधानमन्त्री जंगबहादुरलाई हत्या गरी देशको सुनौलो भविष्य कोर्न चाहन्थे। तर, विद्रोहको तयारी गरिरहेका उनलाई जंगबहादुरकै आदेशमा झुण्ड्याइयो र उनी देशकै प्रथम शहीद बने।    
जंगबहादुर राणाका अक्षर
जंगबहादुर राणाका अक्षर कतिपय इतिहासकारहरूले भने जस्तो जंगबहादुर औंठाछाप थिएनन्, उनका अक्षर भँगेराका टाउका जस्ता थिए। उनलाई अंग्रेजी ठ्याम्मै आउँदैन थियो भने हिन्दीसमेत राम्ररी बोल्न सक्दैन थिए।
प्राचीन खशमार्ग नै हो आजको रेशममार्ग (सिल्क रोड)
प्राचीन खशमार्ग नै हो आजको रेशममार्ग (सिल्क रोड) चिनियाँहरु रेशम व्यापारका क्रममा हिमालय भञ्ज्याङ पार गरी नेपालबाट क्रमशः पश्चिम कुमाऊँ, कश्मीर, लद्दाख, हिन्दूकुश, इरान– इराक हुँदै बेबिलोनियाँको कस्साइट साम्राज्यसम्म पुगेका थिए।
के कालापानी काल्पनिक हो ?
के कालापानी काल्पनिक हो ? नैनीताल (भारत) हाईस्कूल बोर्डको परीक्षा दिएपछि अप्रिल १९५९ मा घर फर्केको पङ्क्तिकार बुबासँग तिब्बत गएर करिब एक महिनामा गाउँ फर्कंदा तिल्सी (हाल भारतीय फौजको ब्यारेक रहेको काल्पनिक कालापानी) मा उत्तर–प्रदेश राज्यको ‘आम्र्ड कन्स्टेबुलरी’का १०–१२ जवान प्रहरी तीनवटा पाल टाँगेर बसेका थिए।
कसरी असफल भयाे बीपीले थालेकाे भूमिसुधार?
कसरी असफल भयाे बीपीले थालेकाे भूमिसुधार? समयले कोल्टो फेरिसकेको थियो। राजा महेन्द्र ले 'कु' गरिसकेका थिए। राजालाई राजगद्दी फिर्ता गराउन क्रान्ति गर्ने र जनताबाट निर्वाचित भएका प्रधानमन्त्री कारागार पुगेका थिए। अचम्मित ल्याडजिन्स्कीले 'किन यो परिवर्तन?' भनी सोधे। 'नाउ आई विल ह्याभ टु रिथिङ्क अफ माई कमिटमेन्ट टु कम एण्ड वर्क इन नेपाल', उनले भने ।
यसरी प्रमाणित हुन्छ महाकाली नदी नै पश्चिमी सीमा भएको नेपाली तथ्य
यसरी प्रमाणित हुन्छ महाकाली नदी नै पश्चिमी सीमा भएको नेपाली तथ्य प्रमाणित तथ्य के हो भने इस्वीपूर्व ५०० पछि यस भूभागमा धेरै राज्यहरू खडा भए । हाल कति विलाए कति गाभिए तर नेपाल यथावत् छ ।
जहाँ नेपाली योद्धासामु अंग्रेज फौज टिक्न सकेन
जहाँ नेपाली योद्धासामु अंग्रेज फौज टिक्न सकेन वि. सं. १८७१/१८७२ मा अंग्रेज फौजलाई पराजित गर्ने क्रममा नेपाली फौजले युद्ध लड्न प्रयोग गरेको पश्चिम नेपालको जितगढी र शिवगढी किल्लाको संरक्षण र प्रवर्द्धन हुन सकेको छैन।
कुँवरबाट कसरी राणा बने जङ्गबहादुर?
कुँवरबाट कसरी राणा बने जङ्गबहादुर? अनेकौ छल र बलले सर्वशक्तिमान प्रधानमन्त्री बने पनि तीन डोरे क्षेत्री ६ डोरे राजपुत र चौतारिया खलकसँग भातभान्सा र विहेवारी नचल्ने भएकाले उपेक्षित महसुस गर्थे । राणा बन्ने उनको प्रपञ्च यसैको परिणाम थियो ।
को हुन् लिम्बू ? के भन्छ मानवशास्त्र ?
को हुन् लिम्बू ? के भन्छ मानवशास्त्र ? झण्डै २५० वर्ष अघिदेखि नै लिम्बू जातिको मानवशास्त्रीय अध्ययनमा विदेशी अध्येताको चासो देखिए पनि मुन्धुम यसको केन्द्रविन्दु बन्न सकेन । यता आएर राज्यले पनि लिम्बूका ऐतिहासिक र पुरातात्विक सम्पदा संरक्षणमा चासो दिइरहेको छैन ।
‘एकीकरणपछि लिम्बूहरूलाई फकाउन गोर्खाली भारदारले मीत लगाए’
‘एकीकरणपछि लिम्बूहरूलाई फकाउन गोर्खाली भारदारले मीत लगाए’ अरुणपूर्व भेटिएका दुई इतिहास टिपोटले पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरणका क्रममा भएका विविध पाटा उधिनेका छन् ।
दीपेन्द्रले भने– बुबाज्यू प्रेरणा बक्सिन्छ, मुमाज्यू रिसानी मात्र हुन्छ
दीपेन्द्रले भने– बुबाज्यू प्रेरणा बक्सिन्छ, मुमाज्यू रिसानी मात्र हुन्छ
हिमालखबर
२०५७ सालको जाडो महीना । माओवादीहरूबाट आधार इलाका घोषणा गरिएको गोरखा जिल्ला । जनयुद्ध उत्कर्षमा पुगिरहेको कालखण्डमा म त्यहाँको प्रमुख जिल्ला अधिकारी थिएँ ।
बिफर महामारीले हल्लाएको काठमाडौंको सत्ता
बिफर महामारीले हल्लाएको काठमाडौंको सत्ता
नेपालको आग्रहमा अंग्रेजहरुले बनेपाबाट खोप लगाउन आरम्भ गरे । उनीहरुले कतिलाई खोप लगाए, ठ्याक्कै भन्न कठिन छ तर यो चाहिं निश्चित छ कि यो खोप राजा गीर्वाणले भने लगाएका थिएनन् ।
राष्ट्रिय विभूति अरनिकोको दुर्लभ चित्र नेपालमै
राष्ट्रिय विभूति अरनिकोको दुर्लभ चित्र नेपालमै
अन्वेषक मीनबहादुर शाक्यले अनुसन्धानका क्रममा फेला पारेको र चीनमा समेत नभएको अरनिकोले बनाएको सो दुर्लभ चित्रको प्रतिलिपि अब नेपालमै हेर्न पाइन्छ ।
नखाेजिएकाे नेपालमण्डल बाहिरकाे इतिहास
नखाेजिएकाे नेपालमण्डल बाहिरकाे इतिहास नेपालमा राज्यसत्ता सम्हालेका शासकहरूको उल्लेख गर्दा प्रायशः तत्कालीन नेपालमण्डल वा काठमाडौं उपत्यकाका राजाहरूको नाम नै बढी सम्झने गरेको पाइन्छ । अध्ययन पनि यतैतिर केन्द्रित देखिन्छ । बृहत् इतिहास अध्ययनको काम अझै हुनसकेको छैन ।
अनि बन्दछ नयाँ नेपाल !
अनि बन्दछ नयाँ नेपाल ! जबसम्म व्यक्ति राम्रो बन्दैन, तबसम्म राष्ट्र सुख, शान्ति र समृद्धिको बाटोमा अगाडि बढ्न सक्दैन भन्ने कुरा सर्वविदितै छ । त्यसैले भनिएको होला: ‘सारा विश्व बनाउने मन भए आफू बने पुग्दछ।’
जंगबहादुर राणाको आदेश– कामी, सार्की र दमाईको जागिर नखोस्नू !
जंगबहादुर राणाको आदेश– कामी, सार्की र दमाईको जागिर नखोस्नू ! जंगबहादुरले लेखेथे– ‘कामी, सार्की, दमाई, कर्मी खोसे इलम पनि विग्रन्छ । कारखाना पनि विग्रन्छ । यिनलाई खोस्नु वडो अनविवेक हुन्छ, किनभने यी थोरै खाई धेरै काम गर्छन्।’
पारिश्रमिक नपाएका आंशिक प्राध्यापकको त्रिविका कुलपतिलाई खुलापत्र
पारिश्रमिक नपाएका आंशिक प्राध्यापकको त्रिविका कुलपतिलाई खुलापत्र अहिले राज्यले गुणस्तरीय, व्यावहारिक, प्रविधिमैत्री शिक्षामा जोडदिएको छ । यसका लागि भौतिक व्यवस्थापनले मात्र सम्भव छैन। जनशक्तिको पूर्णकालीन व्यवस्थापन विना उद्देश्यमा पुग्न सकिंदैन।
बाँदरमुढे नरसंहारको १५ वर्षः पीडक सत्तामा, पीडित अझै शोकमा
बाँदरमुढे नरसंहारको १५ वर्षः पीडक सत्तामा, पीडित अझै शोकमा १५ वर्षअघि २०६२ साल आजकै दिन २३ जेठमा तत्कालीन नेकपा (माओवादी)को विद्युतीय धरापबाट चितवनको कल्याणपुर गाविसस्थित कल्याणपुर र बसन्तपुर बजारबीच बाँदरमुढे खोलामा सार्वजनिक बसमा सवार ३९ जनाको ज्यान गएको थियो ।
किन दुखिरहन्छ सुगौली सन्धि ? किन बल्झिरहन्छ कालापानी ?
किन दुखिरहन्छ सुगौली सन्धि ? किन बल्झिरहन्छ कालापानी ? इतिहास पर्गेल्दा देखिन्छ, तत्कालीन इष्ट इण्डिया कम्पनीसँग नेपाली शासकले थोरैमात्र सुझबुझ र रणनीतिक सम्बन्ध स्थापित गर्न सकेको भए आज नेपालीले कालापानीजस्तो बल्झिरहने घाउ बोकेर बाँच्नुपर्ने थिएन ।
कसले मार्‍याे राजा वीरेन्द्रलाई ?
कसले मार्‍याे राजा वीरेन्द्रलाई ? नारायणहिटी हत्याकाण्डको हकमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा फेरि पनि एउटा औपचारिक अनुुसन्धान र खोजी जरूरी छ, जसले नारायणहिटीको भूतबाट हामीलाई राम्ररी छुटकारा दिलाओस् र जनताले पनि तथ्यपरक बुझाइको आधारमा यो काण्डलाई आफ्नो मनबाट पन्छाउन सकून् ।
यस्तो थियो राजदरबार हत्याकाण्डको ‘यथार्थ विवरण’
यस्तो थियो राजदरबार हत्याकाण्डको ‘यथार्थ विवरण’ ‘नारायणहिटी राजदरबारको २०५८ जेठ १९ को घटना सम्बन्धमा गठित उच्चस्तरीय समितिको प्रतिवेदन’को ठहर थियो– राजदरबार हत्याकाण्डमा तत्कालीन युवराज दीपेन्द्रबाटै राजारानीसहित आफू र अन्य सात जनाको हत्या भयो । र, घटनाको सम्भावित कारण बन्यो– ‘देवयानीसँगको विवाहमा दरबारको अस्वीकारोक्ति ।’
'रोग त रोगै हो तर कस्तो खाले रोग हो यो, मसिया !'
'रोग त रोगै हो तर कस्तो खाले रोग हो यो, मसिया !' मनोहरापारि दिनहुँ सयभन्दा बढीको ज्यान गइरहेको समाचार सुनेर राजा भूपतीन्द्र मल्ल तर्से । महामारी पहिले पनि हुन्थे । तिनले टोलका टोल, इलाकाका इलाका पनि सखाप पार्थे । ...तर अहिले उठेको महामारीका लक्षण अनौठा थिए ।
प्रजाबाट नागरिक बनेको त्यो २६ चैत
प्रजाबाट नागरिक बनेको त्यो २६ चैत लोकतान्त्रिक गणतन्त्र, संघीयता, समावेशिता, नागरिक अधिकार, धर्मनिरपेक्षतासँगै वामपन्थी शक्तिलाई संसदीय राजनीतिमा स्थापित गराउने आधार अरु केही नभई त्यही २६ चैतको जनआन्दोलन हो ।
‘नमासिने लिम्बू’को अपूरो इतिहास
‘नमासिने लिम्बू’को अपूरो इतिहास यो लेख राजकुमार दिक्पालको पुस्तक “आदिवासी विद्रोहको इतिहास” को समग्र समीक्षा होइन । पुस्तकका दुईवटा आलेख ‘लिम्बू विद्रोह–१८४८’ र ‘माझकिरात राई विद्रोह–१८६४’ को मात्र चर्चा गरिएको छ।
सर्वाेच्चकाे ताकेतामा राष्ट्रिय अभिलेखालय
सर्वाेच्चकाे ताकेतामा राष्ट्रिय अभिलेखालय भारतबाट हराइसकेका र अन्यत्र पनि अपूर्ण अवस्थामा रहेका कतिपय ग्रन्थहरूको पूर्णताका लागि नेपालको अभिलेखालयका सामग्री उपयोगी भएका छन्।